خواجوی کرمانی با نام اصلی کمال‌الدین ابوالعطاء محمودبن علی‌بن محمود یکی از شاعران نیمه اول قرن هشتم است که خلاق المعانی و ملک الفضلا از لقب هایش بودند. از ویژگی های زندگی خواجوی کرمانی می توان به شهرت او در نخل بند شاعران، تاثیر در ادبیات شیعی، پیروی از سبک سنایی، هم دوره بودن با حافظ و سعدی و ... اشاره کرد. او در کنار شاعری، مسافرت را نیز در راس کارهای خود قرار داده بود و از اصفهان، آذربایجان، شام، ری، عراق و مصر نیز دیدن کرد.

در این گزارش به مناسبت ۱۷ دی که بزرگداشت خواجوی کرمانی است به برگ های مهمی از زندگی این شاعر پرداختیم.

شهرت خواجو به نخل بند الشعرا بودن

خواجو به نخل ‌بند الشعرا شهرت دارد. در این باره اقوال مختلفی نقل شده اما آنچه که درست است نخل ‌بند الشعرا نامیدن خواجو پیشینه‌ای از طنز و مزاح بین شاعران نیز داشته است. در خصوص این واژه باید گفت که نخل‌بندی را به شغلی اطلاق می‌کردند که در آن، کسی با کمک موم نوعی درخت با استفاده از گل و میوه‌های مصنوعی درست می‌کرد. این نوع درخت‌ها خصوصا در خانه‌های اشرافی و زمستانی قرار داشت اما این نخل‌بندی که نوعی هنر تزئینی و دستی بوده طبیعتا در تعابیر شعرا و در قیاس با درخت طبیعی، نوعی جعل قلمداد می‌شده است.

هم دوره حافظ و سعدی

خواجوی کرمانی که شاعری عرفانی است، هم دوره افرادی چون حافظ و سعدی بوده است. اما در شعر فارسی در سایه حافظ قرار گرفته و کمتر دیده می شود. این شاعر بر اندیشه حافظ تاثیر داشت و به‌همین سبب است که در دیوان خواجه شیراز بیت‌های بسیاری را می‌بینیم که به تقلید از غزل‌های خواجو ساخته و یا از او اقتباس کرده است.

تاثیر در ادبیات شیعی

خواجوی کرمانی را پدر غزل شیعی می نامند. او در شکل‌گیری گونه‌ای از ادبیات و غزل شیعی که چشم گیر و کم‌نظیر بوده است تاثیر بسیاری داشته است.

با اینکه او شاعر سنی مذهبی بوده که تمایلات شیعی پررنگی داشته است، در غزل خود که زبان عاطفی، گرم و شیوه تغزل دلچسبی دارد به عنصر روایت توجه بسیار داشته است. او در این غزلیات از مظالم رفته بر اهل بیت و مناقب ایشان، به خصوص امام هشتم (ع) گفته است.

سبک شعری شاعر

سنایی در غزل سرایی و فردوسی در مثنوی از شاعران محبوب او بودند که سبک آنها را برگزید. طنز و هزل و انتقادات اجتماعی از شرایط ادیان روزگار در اشعار خواجو دیده می شود.

در قصیده، مثنوی و غزل طبعی توانا داشته، به‌طوری‌که گرایش حافظ به شیوه سخن‌پردازی خواجو و شباهت شیوه سخنش با او مشهور است. خواجو از بزرگان صوفیه قرن هشتم و اهل تصوف و عرفان (وحدت وجودی) است.